|
| Artikelen
Afschaffen die leerplicht
In 1901 voerde Nederland de Leerplichtwet in. Resultaat: gelijke kansen, maatschappelijke ontwikkeling en het einde van kinderarbeid en analfabetisme. Onderwijs als een door de overheid betaalde en bepaalde vanzelfsprekendheid. Nu protesteren leerkrachten en leerlingen tegen de opgelegde vernieuwingen: het studiehuis. Maar wat is eigenlijk de wortel van het kwaad? Zijn de boosdoeners de visionaire onderwijs dirigenten in den Haag, die trachten onze kinderen te leren overleven in deze snel veranderende maatschappij? Van hen moeten onze kinderen zelfstandiger, ze moeten flexibeler, ze moeten breder, ze moeten meer samen, ze moeten meer alleen... Ze MOETEN! Dat is het! Bijna zonder enig protest slikken leerkrachten al decennia lang de grote overheidsbemoeienis
met hun werk. Ze mopperen wel, maar ondernemen niets. Hoe kan dat toch? Sociaal psychologisch is dat simpel te verklaren. Want in het model van de sociale werkelijkheid waarin onderwijsmensen zichzelf hebben leren plaatsen, zitten ze gesandwicht tussen hun leerlingen aan de onderkant, en een hele piramide in autoriteit opklimmende gezagdragers aan de boven kant. Gelegitimeerd door de in 1969 herziene Leerplichtwet -waarbij het welzijn van het kind overduidelijk centraal staat- kunnen ministers, staatssecretarissen, burgemeesters & wethouders, inspecteurs, leerplichtambtenaren, hoofden en besturen de leraar dwingen om op zijn of haar beurt de leerlingen te dwingen. Allemaal goedbedoelde dwang natuurlijk. Dwang die dient om de leerlingen klaar te stomen voor de arbeidsmarkt en het vervolgonderwijs. Dwang die er voor zorgt dat zelfs de meest ongemotiveerde of ongetalenteerde of buitengewoon briljante (onder de maat) les krijgt. Dwang die van autonoom denkende spijbelaartjes deserteurs maakt. Gelukkig leven veel kinderen sowieso onder dwang; die van hun ouders. En prefereren ze vaak de 'verdunde' dwang van met 30 leerlingen onder toezicht van een leerkracht, boven deéén op twee of één op één situatie van thuis. Ze zijn er aan gewend, en zitten hun schooltijdwel uit.Je hoeft niet heel veel psychologie of pedagogiek te studeren, om in te zien dat dwang enleren slecht samengaan. In zekere zin belemmert alles wat móét de ontwikkeling vanintrinsieke interesse. Zaken, zoals alle dinosauriërs kennen, die kinderen voor hun plezier zichmet speelse inspanning eigen maken, gaan met hangen en wurgen, zodra iemand het henprobeert af te dwingen. We moeten vooral ook bedenken dat vóór een kind de leerplichtigeleeftijd bereikt, het al een gigantische hoeveelheid dingen heeft geleerd: de sociale enlinguïstische syntaxissen bijvoorbeeld. Puur op eigen kracht, enkel gesteund door zijnomgeving.
Nu is de vraag: mogen we hieruit concluderen dat kinderen intrinsiek gemotiveerd zijn te
leren en geen dwang behoeven? Wie durft hier aan te twijfelen? Moeten we bang zijn dat bijde afschaffing van de plicht, de leerlingen en masse zich op straat gaan lopen te vervelen?Maar de Leerplichtwet dwingt niet alleen de leerlingen. Stel je voor wat er gebeurt als je alleautoriteiten uit de belevingswereld van de leerkracht weghaalt, en deze alleen overblijft metzijn al dan niet leergierige leerlingen? Moeten we bang zijn dat de leerkrachten er dan met depet naar gooien? Sommigen misschien. Nu legitimeert de plicht hen om onze kinderen vanalles voor hun eigen bestwil af te dwingen.Waarom gaan mensen eigenlijk het onderwijs in? De vakanties? Misschien. Maar de meeste
leerkrachten vinden het leuk om les te geven. Ze vertellen graag over hun vak en helpen een kind dat iets leren wil met plezier. Maar niet als ze dat gedwongen op een voor hun onnatuurlijke of onlogische manier moeten doen. En zeker niet als ze voortdurend onder druken controle moeten werken. Toetsen en testen testen niet alleen de leerlingen, ze controlerenof de leerkracht zich aan zijn plicht houdt. En hoe onpersoonlijker het schoolsysteem, hoemeer je naar je pensioen verlangt of naar arbeidsongeschiktheid. De hoofdinspecteur van het onderwijs in Florida en later in New York, Joe Fernandez begreepdat je 'School Based Management' moest invoeren: leerkrachten en ouders bepalen samen water op school gebeurt. Verzuim, diefstal, geweld daalt en de prestaties stijgen.Kortom, het 'grand design' (NRC) van het onderwijs slaat de plank mis, als daarin de meest fundamentele condities voor het welslagen van leren vergeten worden, namelijk eenleerkracht en een leerling die er beiden lol aan beleven. De wortel van het kwaad schuilt naaronze mening in een gedateerde wetgeving, die dwang legitimeert. En daarnaast de misplaatsteideologie dat de overheid haar onderdanen moet klaarstomen voor een totaal onvoorzienbare toekomst. Hoeveel van wat Uzelf op de middelbare school geleerd heeft gebruikt u dagelijksvoor uw werk? Snelle veranderingen sluiten uit dat we nu een kind dat kunnen leren wat hetover twintig jaar moet weten.
De vraag is dus, hoe kunnen we de wetgeving en de ideologie zo aanpassen dat deze bij een succesvolle onderwijspraktijk aansluit, in plaats van steeds maar weer de school aan te passenaan de ideeën van de wetgever? Laten we de zaken nog even wat meer in detail bekijken. Op dit moment kan iedereen aanspraak doen op zijn recht op onderwijs (grondwet, artikel 23; universele verklaring van de rechten van de mens, artikel 26; eerste protocol bij het verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, artikel 2; verdrag inzake de rechten van het kind,artikel 28 en 29; internationale verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten,artikel 13 en het verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, artikel 126 en 127).Opvallend is dat in een groot aantal van deze wetten en verdragen aan het recht op onderwijsdirect de plicht gekoppeld wordt. Bijvoorbeeld: "Een ieder heeft recht op onderwijs, het onderwijs zal kosteloos zijn, althans wat het lager en beginonderwijs betreft. Het lageronderwijs zal verplicht zijn" (Universele Verklaring van de Rechten van de mens, artikel 26, lid 1). Verzuim je in Nederland school tussen je vijfde en zestiende, dan handel je in strijd met de Leerplichtwet 1969, artikel 3.De Staten die het verdrag op de rechten van het kind ondertekend hebben, hebben ondertekend dat: "het onderwijs aan het kind dient te zijn gericht op: a. de zo volledig mogelijke ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en geestelijke en lichamelijke vermogens van het kind" (art 29, lid 1a). Wat zou er gebeuren als we ons daarop gaan concentreren en de leerplicht afschaffen?Bij afschaffing van de plicht, mogen ouders kinderen thuis houden, maar ze mogen ze niet laten werken want kinderarbeid blijft verboden. Misschien betekent dat dat een aantal ongemotiveerde en voor het schoolsysteem ongeschikte kinderen het onderwijs niet meerbezoeken en ook niet meer verstoren, waardoor het niveau van de scholen omhoog kan gaan. Aan de andere kant houden leraren die er niets van maken geen klantjes over. Is dat erg? Nee,want dan doet ook in het onderwijs eindelijk de vrije markt economie haar intrede. Als alternatief stellen we 'de Wet op de Bescherming van Leer-Kracht' (WBLK) voor. Met'leer-kracht' bedoelen we het spontaan in mensen-kinderen aanwezige enthousiasme om de wereld te verkennen en je vaardigheden eigen te maken. Die nieuwe WBLK zal de samenleving naar een veel hoger plan van ontwikkeling stuwen, omdat alle energie die nudoor weerstand tegen de leerplicht verloren gaat, dan in leren en het verbeteren van het leermilieu kan worden omgezet. De wetgever en de toekomstig-voormalige leerplichtambtenaren zullen zich inzetten alles te veranderen dat de intrinsieke wens van kinderen en mensen om te leren dwarsboomt. Dat is hard nodig, want wie kan er nu leren in een omgeving waar hij zich bijvoorbeeld niet veilig voelt? Bovendien willen we niet datkinderen tegen hun zin in worden thuis gehouden. Op dit moment hebben leerplichtambtenaren het al druk met het op school krijgen van Marokkaanse meisjes. Onder de WBLK mogen ouders hun kinderen die naar school willen, niet thuis houden. In dat geval zou hun leer-kracht geblokkeerd worden en dat is in strijd met de WBLK. Met de WBLK blijven de goede kanten van de Leerplichtwet dus gewaarborgd, maar verschilt de basis van waaruit men werkt. In plaats van het beknotten van vrijheid en het opleggen van dwang en verplichtingen, wordt vanuit een positief kader groei en ontwikkeling gestimuleerd.Voor wie moeite heeft zich open te stellen voor deze nieuwe denkwijze, zal de Leerplicht moeten blijven bestaan.Henriette Mol (orthopedagoog) & Lucas Derks (sociaal psycholoog)Afschaffen die Leerplicht NRC 11-12-1999 3.a. Lucas Derks & Henriette Mol 1 Utopisch denken.
Ons onderwijssysteem wordt in stand gehouden door dingen die als vanzelfsprekend worden ervaren. In dit artikel gaan wij, Lucas Derks (sociaal psycholoog) en Henriette Mol(orthopedagoog) na wat onderwijshelden met elkaar gemeen hebben en komen van daaruit tot een werkwijze waarmee iedereen onderwijsheld kan worden: 'utopisch denken'. En ideeën kan bedenken en vormgeven om hoge uitvalspercentages, personeelstekorten en agressie terug te dringen.Hoe willen wij leren mogelijk maken? Een lesje utopisch denken Door Lucas Derks en Henriette Mol. Wat onderwijshelden zoals Boeke, Neill, Reimer, Comenius, Fernandez, Illich, Korczaken Montessori met elkaar gemeen hebben, is hun vermogen om zich te bevrijden uitdenkwijzen die de rest van de onderwijswereld gevangen houden. Hoe doen ze dat? Hoe ontsnap je uit je vastgeroeste denkkaders? Vragen verboden Wat als eerste opvalt, is dat zij vanuit hun intense betrokkenheid vragen stellen. Lastige, fundamentele, brutale vragen. Het soort vragen waarop geen juf of meester het antwoord weet. Vragen waarvoor ze in de klas eigenlijk strafwerk, slaag of openbare vernedering verdienden.De vragen die deze onderwijshelden stellen gaan steeds over alom geaccepteerde vanzelfsprekendheden. Het kunnen bedenken van zulke vragen is een kunst die ook voorafgaat aan het ontdekken van de lucht of de zwaartekracht: het gaat om dàt te kunnen opmerkenwaar anderen blind voor zijn. Wanneer deze onderwijsprofeten een dergelijke ingeburgerde vanzelfsprekendheid eenmaal te pakken hebben, gaan ze ermee stoeien. Ze vragen zichbijvoorbeeld af wat het tegenovergestelde zou zijn. En gaan dan bewijzen voor de juistheidvan dit tegendeel verzamelen. Het liefst hebben ze dramatische bewijzen, waarmee ze andere mensen aan het twijfelen kunnen brengen. Dan gaan ze alternatieve schoolsystemenbedenken die beter, leuker en effectiever beloven te zijn.Essentieel is, dat zij zich niet laten afschrikken door collega's die roepen: "Dat kanniet. Dat hebben we al geprobeerd. Met ons soort leerlingen gaat dat niet. Dat is een utopie!"Willen we anno 2000 de problemen met hoge uitvalpercentages, agressie en personeelsgebrek oplossen? Dat kan wellicht wanneer 'utopisch denken' een vanzelfsprekende activiteit wordt voor iedere onderwijs-vrouw en man. We zijn goed op weg. Uit het programma van het symposium ter gelegenheid van het afscheid van Ben van der Hilst als rector van het Montessori College Nijmegen, maken we op dat momenteel 'utopisch-denken' als studiedag gegeven wordt. De lezingen-titels luiden: Het Studiehuis Voorbij, De Vakdocent Voorbij, De Schoolleider Voorbij en Het Montessorisysteem Voorbij. Hoe kun je je dergelijk vernieuwend denken eigen maken?De post-moderne school. Misschien kan onze aanpak u op weg helpen. Om tot nieuwe visies te komen hebben wij eerst de huidige stand van zake in het onderwijs als het 'moderne onderwijs' bestempeld.Daarna zijn we ons gaan afvragen waarin dit verschilt van alles wat er aan vooraf ging, zoals leren in familie- en stamverband of leren binnen een gilde. Vervolgens keken we welke denkkaders het 'moderne onderwijs' in stand houden. Om tot slot via het 'post-moderne tot nieuwe inzichten te komen.
3.b. Lucas Derks & Henriette Mol 2 Utopisch denken
twijfelen' tot alternatieven hiervoor te komen. De 'utopische' visies die daaruit voortvloeien noemen we 'de post-moderne school'.Wat meteen opvalt wanneer je onderwijs door de eeuwen heen vergelijkt, is dat het moderne onderwijs door de overheid gestuurd wordt, vanuit ideeën uit de 18e eeuw. In 1798 rapporteerde de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen dat de landelijke overheid moet zorgenvoor algemeen nationaal onderwijs, omdat het merendeel der Nederlanders hier niet zelf zorgvoor kan dragen (Junger-Tas, 2000). Hoe zit dat anno 2000? Hoe goed, zinvol en legitiem is het de overheid zorg te laten dragen voor het onderwijs?Ongeacht welk schoolsysteem gehanteerd wordt, is de fundamentele doelstelling van de leerplicht in ieder land dezelfde: alle burgers een basis geven van kennis en vaardighedendie noodzakelijk zijn voor hun professionele en sociale integratie in de samenleving waarvanzij deel uitmaken. De moderne school leidt je op om te werken; het is een arbeidskrachtfabriek waarin het arbeidsvermogen van één leraar gemultipliceerd wordt naarvéél leerlingen. In juni verscheen een rapport van professor Junger-Tas voor het ministerievan Justitie over de maatschappelijke functie van het onderwijs. Zij schrijft daar in: "Sinds dejaren '80 werd het onderwijs echter steeds meer gezien als een arbeidsvoorzieningsinstrument, waarbij de invloed van het bedrijfsleven is gegroeid. Dit ging gepaard met een heel andere waardering van het onderwijs, namelijk veel meer in termen van rendement en opbrengsten. Vanuit een bedrijfseconomische visie worden scholen afgerekend op de resultaten van het 'product' dat ze leveren en ze worden meer en meer beoordeeld volgens de standaarden van effectiviteit en efficiency. Daarbij is de pedagogisch-vormende functie van het onderwijs steeds meer onder druk komen te staan."We hebben nu een tweede vanzelfsprekendheid ontmaskerd. Wat is het tegenovergestelde van een arbeidskrachtfabriek? Dat is een school waar je als individuele leerling op je een manier dàt leert waar je op dat moment zin in hebt, of zelf vindt dat je er aan toe bent. (gevoelige periodes, M. Montessori) totaal afgezien van later. Bestaan er bewijzen voor het bestaansrecht van een dergelijke school? Ja, want zo'n school bestaat al lang! In meerdere vormen en op diverse plekken zelfs. Neill richtte inEngeland in 1921 Summerhill op. Hij leerde zijn leerlingen in de eerste plaats om 'te leven'.Geïnspireerd door zijn ideeën stichtte Bert Kouwenberg in Den Haag de La Reyschool: eenbasisschool. In 1971 waren er in Noorwegen en Denemarken vier Experimentele Gymnasia;geïnitieerd door ontevreden leerlingen die ook door Neill's ideeën werden geïnspireerd. En in1983 ontstond --gebaseerd op hetzelfde gedachtegoed-- de leefwerkschool Eigenwijs inNijmegen. Om er maar een paar te noemen.Wat kunnen we met deze wetenschap? We gaan ons hierdoor realiseren dat het 'moderne onderwijs' toelatingsexamens, de leerplicht, specialisatie, CITO-toetsen en fusies heeft voortgebracht. Dingen die we als heel vanzelfsprekend ervaren, maar die 'leren' vaak veranderen van iets dat jongeren van nature leuk vinden, in een soort kinderslavernij. Waarbij veel energie verloren gaat met weerstand, faalangst, disciplinering en machtsstrijd. Deze problemen worden echter meestal met lapmiddelen bestreden, omdat de veroorzakende uitgangspunten niet ter discussie staan.Die uitganspunten komen via het utopisch denken wèl ter discussie te staan. Toen Everett Reimer in 1971 ongeveer dezelfde denkstappen doorgelopen had, schreef hij in zijn'School is dood': "Leraren stonden in hoog aanzien voordat er scholen waren, en dat zal welweer het geval zijn wanneer zij hun beroep kunnen uitoefenen zonder de dwang vanverplichte aanwezigheid, een van bovenaf opgelegd leerplan en de vier muren van eenklaslokaal.".Voor de utopische denker is het de kunst om diepgewortelde culturele vanzelfsprekendheden op het spoor te komen en ideologische heilige huisjes, zoals het
3.c. Lucas Derks & Henriette Mol 3 Utopisch denken streven naar 'gelijke kansen voor iedereen'. Wat is daarvan het tegenovergestelde? Is dat'ongelijke kansen voor niemand!' Kent u ondersteunende bewijzen voor dit idee? Hoe denkt udat te bereiken? Misschien wel door op elke leeftijd iedere vorm van onderwijs enstudiefinanciering voor alle mensen beschikbaar te maken. Bestaat dat al ergens?Deze vanzelfsprekendheid op de helling zetten, wordt nog aantrekkelijker wanneerwe een conclusie lezen van in een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau: "Uit een oogpunt van kansengelijkheid zou het stapelen van verschillende opleidingen juist aangemoedigd moeten worden, maar uit het oogpunt van kostenbeheersing poogt de overheid dit terug te dringen" (SCP, 1999).Leren van iedereen Nog een voorbeeld: Op school worden onze kinderen aan bepaalde leerkrachten toegewezen. Dat het kind daarbij geen zeggenschap heeft, vinden we volkomen vanzelfsprekend. Misschien zien we het zelfs als een goede voorbereiding op later; als heto nder een vervelende baas moet kunnen werken. Vraag voor de lezer: Van welke leerkracht heeft u in uw leven het meeste geleerd en vondt u deze aardig of onaardig?Het tegenovergestelde van bovengenoemde vanzelfsprekendheid heeft onze 'sociaal-emotionele leertheorie' voortgebracht. Een visie die voorspelt dat de meeste lezers op de vorige vraag "aardig' hebben geantwoord. Overal vinden we bewijzen dat een leerling meer opsteekt naarmate hij of zij de docent sympathieker vindt. Dit komt omdat de voorbeeldfunctie van de leraar het meest basale inrichten als we geloven dat 'kennis viakanalen van positieve menselijke relaties stroomt?' Dan zullen we leerlingen zelf hun mentoren laten kiezen; waardoor ze nooit meer een stomme-rot-leraar krìjgen. Ook hoeft niet iedere docent elke leerling te accepteren, want sympathie komt zelden van één kant.Trouwens, bij Eigenwijs in Nijmegen brengen ze dit alternatief al jaren in praktijk. Leren op elk niveau heeft u zich op school verveeld gedurende de les? Werd u steeds door andere kinderen afgeleid? Of heeft u juist vaak het gevoel gehad dat u dom was? Dat komt alleendoordat we in klassen gestopt worden. Een klas wekt de valse suggestie van gelijke niveausvan ontwikkeling. Nu worden mensen op basis van leeftijd of vooropleiding bij elkaar gezet,en wat erger is, buiten gesloten. Zullen we samen zoiets vanzelfsprekends als de 'klas' eens op de helling zetten? Wij bedenken de lastige vragen en u kunt zelf op zoek gaan naar de alternatieve visies.(Vraag 1) Wat gebeurt er als we niet alleen stoppen met leerlingen te selecteren opras, geloof, sociale klasse of sekse maar ook niet meer op leeftijd, vakgebied en niveau?(Vraag 2) Voor wie is een klas met een gelijk niveau eigenlijk voordelig?(Vraag 3) Kan een leerling als klasloos individu zijn weg door het onderwijs vinden?(Vraag 4) Heeft een leerling een fysieke plek in school nodig?(Vraag 5) Hoe kan het zo ver gekomen zijn dat we een scholengemeenschap met meer dan tachtig klassen pubers normaal zijn gaan vinden? Past dat soms bij de schaalmechanisme in kennisoverdracht is -- iets dat we ook bij chimpansees zien. Onbewuste vereenzelviging met de docent is veel belangrijker dan de bewuste cognitieve verwerking van zijn stof, want dat komt vanzelf bij voldoende 'naapen'.Maar wanneer de leerling de leraar niet mag, zal er geen identificatie plaatsvinden. Het tegendeel kan dan gebeuren: De leerling wil niet zo als de leerkracht worden en gaat zich tegen diens lesstof verzetten.Hoe gaan we de 'post-moderne school' 3.d. LucasDerks & Henriette Mol 4 Utopisch denken vergrotingstrend van alle fabrieken? En waarom vinden we het juist raar dat niet ieder kind indie massa een solide identiteit ontwikkelt? (Trouwens, in de utopie van de leefwerkschool'Eigenwijs' handhaven ze een maximum aantal van 50 leerlingen voor de hele school.)Met het formuleren van lastige vragen over de klas, komt ook de school als kinderbewaarplaats in het geding.(Vraag 6) Wat gaan kinderen doen als ze niet meer op de scholen in overzichtelijkegroepen gevangen gehouden worden tot hun ouders thuiskomen?Leren met plezier"Johan. Stop met voetballen! Ga aan je huiswerk." De brave zoon, sloft de trap op, omop zijn kamertje wat in schriftjes te schrijven. Bedrijft hij zo het èchte leren? Bijna iedereen gelooft dat natuurlijk.Maar hoe leren kinderen van nature? En wat gaat het effectiefst? Leren ze niet juist het beste als ze spelen?Neem nou Charles Darwin. Zijn vader maakte zich ernstig zorgen om hem. Hij wasbang dat er niets van zijn zoon terecht zou komen omdat hij liever niets deed of op jacht ging,dan dat hij boven zijn boeken zat. Maar de tochten door de bossen en velden bleken juist heelnuttig; alles wat Darwin in de openlucht tegenkwam, bestudeerde hij met grote belangstelling. En als u op school goed heeft opgelet, weet u wat dat heeft opgeleverd.Meer bewijs vinden we op de Haagse La Reyschool, waar ze een utopische'speeltoren' hebben gebouwd. Tussen lokalen op drie verdiepingen zijn de plafondsdoorgebroken. Die verdiepingen zijn met een wenteltrap met elkaar verbonden; elk niveauheeft een tussenverdieping waardoor de speeltoren zes etages heeft. Iedere ochtend speelt dehelft van de school het eerste uur. Het tweede uur mag de andere helft van de school spelen.In principe mogen kinderen zelf kiezen of ze het eerste uur willen werken en het tweedewillen spelen of andersom. "Van alle leeftijden spelen kinderen met en door elkaar.Chinezen, Antillianen, Marokkanen, Nederlanders, Afghanen, Turken, Surinamers... Vandaarook dat onze kinderen zulke goede sociale vaardigheden ontwikkeld hebben en makkelijk integreren met diverse culturen," aldus intern begeleider Patty Brinkman.De Poolse pedagoog Janusz Korczak vind dat door kinderen voortdurend te laten investeren in 'de toekomst' en te laten werken aan 'later' je ze van het plezier in het hier en nuberooft dat is een misdaad tegen het kind. "Het kind heeft recht op de dag van vandaag,"schreef hij in zijn 'Magna Charta van de rechten van het kind'.Misschien moet als alternatief ook het meest fundamentele taboe doorbroken worden Vertel je kinderen dat de meeste mensen die echt succesvol zijn (rijk, beroemd, machtig,geniaal), vaak weinig aan het onderwijs te danken hebben.Neem Edison als bewijs. Hij was als kind door een ziekte slechthorend geworden en werd van school gestuurd omdat de leraren dachten dat hij achterlijk was. Thuis kreeg hij les van zijn moeder. Hij kreeg belangstelling voor wetenschap en techniek, las veel boeken, deed kleine uitvindingen en proefjes. Waarschijnlijk is het een geluk geweest, dat zijn familie te arm was om hem een opleiding voor onderzoeker te laten volgen. We zien vaak dat echt succesvolle, creatieve mensen alles vanuit intrinsieke motieven doen; Wie het plezier verliest in het op eigen initiatief leren, zal daarom relatief weinig kunnen bereiken in zijn leven. Vertrouwen? Nog meer lastige vragen komen op, zodra onderwijskundigen af zien van het 'gewone'leren onder beloning en dwang en de intrinsieke ontwikkeling van mensen gaan bestuderen.Want dat kinderen zich 150 pokémon of de namen van alle spelers van europese elftallen eigen maken, doet de vraag rijzen Waarom laten we op school kinderen niet gewoon dat leren waar ze zelf zin in hebben? Dat zou immers een hoop ellende schelen. Maar we doen dat niet, omdat we kinderen dat niet toevertrouwen. Deze constatering confronteert ons meteen ook met de impliciete aanname dat bepaalde kennis 'juist' en onmisbaar is en dat kinderen dat niet voldoende beseffen. Neill mikt met Summerhill vooral op de intrinsieke motivatie en hij betoogt "Nietgeïnteresseerde eigen maken, doet de vraag rijzen Waarom laten we op school kinderen niet gewoon dat leren waar ze zelf zin in hebben? Dat zou immers een hoop ellende schelen. Maar we doen dat niet,omdat we kinderen dat niet toe vertrouwen. Deze constatering confronteert ons meteen ookmet de impliciete aanname dat bepaalde kennis 'juist' en onmisbaar is en dat kinderen dat niet voldoende beseffen.Neill mikt met Summerhill vooral op de intrinsieke motivatie en hij betoogt "Niet geïnteresseerde leerlingen die onder dwang moeten leren, worden oncreatieve onderwijzers, middelmatige artsen en incompetente juristen, terwijl het ook uitstekende technici, metselaars of politie-agenten hadden kunnen worden." En hij gelooft liever dat "Creatieve mensen uitzichzelf zich de gereedschappen eigen maken waarmee ze hun originaliteit, talent engeestkracht kunnen ontplooien" (Neill, 1960).
Mensen die Neill's Summerhill school bezochten vroegen vaak "Zullen de kinderen jullie later geen verwijten gaan maken dat ze geen rekenen en muziek hebben geleerd?"
Neill's antwoord daarop was "De jonge Freddy Beethoven en de jonge Tommy Einstein
zullen hun weg naar de muziek en de wiskunde wel vinden. Je kunt kinderen niet dwingen
muziek te leren zonder ze tot op zekere hoogte tot willoze volwassenen te maken. Je maakt ze daarmee tot conformisten." (Neill, 1960).Wat gebruiken mensen eigenlijk voor kennis en vaardigheden in hun leven? Het door Daniel Goleman verbreide inzicht dat emotionele intelligentie belangrijker is voor maatschappelijk succes dan cognitieve intelligentie, moeten we als een recente doorbraak indeze richting beschouwen. Op de utopische post-moderne school zou 'zelfvertrouwen' wel eens ieders hoofdvak kunnen zijn.Voor je eigen bestwil Galileo is een voorbeeld van iemand die creatief omging met de druk die zijn vaderop hem uitoefende. Hijzelf wilde wiskunde studeren, maar zijn vader dwong hem voor een studie medicijnen te "kiezen", omdat dokters meer verdienen. Stiekem bleef hij metwiskundesommen bezig tot zijn vader niet meer naar hem omkeek. Op vijfentwintig-jarige leeftijd werd Galileo professor in de wiskunde aan de universiteit van Pisa, raakte geïnteresseerd in zwaartekracht en voerde op eigen houtje experimenten uit. Dit alles resulteerde ondermeer in het uitvinden van een thermometer, een slingeruurwerk en een kompas waarmee je de zuiverheid van metalen kon testen (Arnold, 2000). Hebben we niet alle maatschappelijke vooruitgang aan eigenwijze donders te danken die de meester niet geloofden? Denk ook aan Einstein, die heel zijn schooltijd strijdde met zijn leraren, omdat hij niet van de manier hield waarop zij les gaven.Dit roept de uitdagende vraag op of de school mensen juist wèl bepaalde kennis moet opdringen, om zo hun verzet daar tegen te mobiliseren? Janusz Korczak was een strategisch pedagoog. Hij schreef al in 1919 dat we kinderen juist dingen moeten verbieden om hun wilskracht te versterken, hun inventiviteit en kritisch vermogen te stimuleren, evenals hun vaardigheid in het ontsnappen aan controle.Darwin, Galileo, Einstein, het lijken uitzonderingen. Nee, het zijn uitzonderingen. Zij waren phoenixen die uit de as van het onderwijs wisten te herrijzen. Moeten we ze in het alternatief van de postmoderne school als voorbeeld nemen?Of moeten we juist van de middelmaat uitgaan, die niet tegen de dwang van het onderwijsopgewassen is?
3.f. Lucas Derks & Henriette Mol 6 Utopisch denken
Er gewoon op los leren Waarom waardeert men in de huidige samenleving specialisme boven generalisme en verdient een medisch specialist het drie-dubbele van een huisarts? De liefde voor specialisering heeft ons een school voor iedere vakgebied opgeleverd, met daarbinnen faculteiten en vakgroepen. Het hele moderne onderwijs is georganiseerd als een trechter waar je als omnipotent kind in gaat om er gespecialiseerd uit te komen.Heeft u zich wel eens afgevraagd hoe het kan dat volledig ongeschikte personen opbasis van vaste aanstellingen leerlingen jarenlang teisteren? Is dat omdat het onvervangbare vakspecialisten zijn?Is die rol van de experts in het onderwijs binnenkort uitgespeeld? Zal de postmodernetechniek vakinhoudelijke kennis voor iedereen op elk moment beschikbaar maken?Video's en CD-roms zullen het verhaal vaak veel leuker vertellen dan een zichzelf herhalende vakdocent.Wellicht maakt die techniek in de toekomst zelfs iedere vorm van gespecialiseerd onderwijs overbodig. Waardoor het onderwijs bijna volledig transdisciplinair zal zijn.Vroeger leerde je voor smid, en de rest van je leven smeedde je. Maar hoeveel van uw kennissen doen nog het werk waar ze voor werden opgeleid? En hoeveel daarvan doen dat werk zoals ze dat geleerd hebben?Utopie . Als we iemands ideeën als 'utopie' bestempelen, dan impliceert dat binnen onze cultuur totale diskwalificatie. Utopie staat zo ongeveer gelijk aan onzin. We vergeten dan meestal dat vliegreizen, democratie, het internet, cochleaire implantatie, de vakbeweging en televisie ooit allemaal een utopie waren. Laten we de utopie opwaarderen. En utopisch denken tot kunst verklaren. Het gidskenmerk van een echte goede utopie is dat bijna iedereen meteen gelooft dat het onmogelijk is. Hopelijk inspireert dit artikel u en (andere) mensen bij de overheid om zelf nog meervanzelfsprekendheden overhoop te gooien en mee te ontwerpen aan de post-moderne school.Een heerlijke school, waar iedereen van alles op elk niveau met plezier leert.Arnold, N. (2000). Machtige krachten. Alkmaar uitgeverij Kluitman.Korczak, J. (1919). Het kind in het gezin. Warschau Towarzystwo Wydawnicze.Neill, A.S. (1960, Nederlandse uitgave 1972). Summerhill theorie en praktijk van de antiautoritaireopvoeding. Utrecht Bijleveld.Montessori College bestuur (2000). De verbeelding: verre beelden voor de dag van morgen.Sociaal Cultureel Planbureau (1999). Sociaal en Cultureel rapport, 1998, hfst. 14 p. 559-621. |
| Home |  | Wat is NLP? | | Voor wie is NLP? | | Contact | | Favoriete links | | Artikelen |